Kilka tygodni temu rozpoczął się Narodowy Spis Powszechny, który potrwa jeszcze do dnia 30 września 2021 roku. Spis wzbudził wśród osób LGBTQIA+ dwojakiego rodzaju wątpliwości. Pierwszy problem dotyczył osób transpłciowych i niebinarnych. Nie mogą one zadeklarować płci przez siebie odczuwanej, bowiem płeć w spisie powszechnym jest ściśle skorelowana z numerem PESEL. Drugi problem dotyczył natomiast stanu cywilnego osób, które zawarły za granicą małżeństwo jednopłciowe. Nie było jasne, czy skoro związki te nie są uznawane na gruncie polskiego prawa, to mogą stanowić podstawę zadeklarowanego stanu cywilnego. Jest to o tyle istotne, że udział w spisie jest obowiązkowy, a podanie nieprawdziwych informacji podlega odpowiedzialności karnej. O tym i o pojęciu płci w formularzu spisowym pisałem szerzej tutaj. Od tego czasu wydarzyło się jednak kilka rzeczy wartych zasygnalizowania w ramach swego rodzaju adnotacji do mojego wcześniejszego tekstu.
Stanowisko organizacji pozarządowych oraz RPO w sprawie płci w spisie powszechnym
Na początku kwietnia aż 44 organizacje pozarządowe zwróciły się w obu tych sprawach do Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Jest to organ odpowiedzialny za przeprowadzenie spisu, więc adresat był poniekąd prawidłowy. Dlaczego poniekąd to się jeszcze na końcu wyjaśni. Organizacje domagały się modyfikacji formularza spisowego, poprzez umożliwienie zadeklarowania płci innej niż wynika z numeru PESEL oraz innej niż kobieta lub mężczyzna. W zakresie zawartych za granicą małżeństw jednopłciowych, organizacje poprosiły o rozwiązanie wskazanego na wstępie dylematu. Mianowicie, czy małżeństwa te mają znaczenie dla deklarowanego w spisie stanu cywilnego czy też nie. Pełna treść wystąpienia znajduje się tutaj.
Niedługo później do Prezesa GUS zwrócił się również Rzecznik Praw Obywatelskich. RPO w swoim wystąpieniu poparł twierdzenia i postulaty wskazanych wyżej organizacji pozarządowych. Wystąpienie to dotyczyło dodatkowo osób niewidomych i słabowidzących oraz mniejszości narodowych i etnicznych. Więcej na ten temat można przeczytać tutaj.
Stanowisko Prezesa GUS wobec płci w spisie powszechnym
Prezes Głównego Urzędu Statystycznego udzielił odpowiedzi zarówno organizacjom pozarządowym jak i RPO. W zakresie tego, jak należy rozumieć płeć w spisie powszechnym jest ona oczywiście taka sama. Zdziwienia nie ma z mojej strony żadnego bo i podobne problemy zauważałem w moim wcześniejszym wpisie na ten temat. Prezes GUS powiada tak:
„Założona w spisie powszechnym walidacja zarówno płci, jak i daty urodzenia ma na celu dodatkową kontrolę poprawności danych. […] Ponadto informuję, że w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań nie jest badany temat dotyczący tożsamości płciowej. Wynika to z faktu, że zakres pytań do Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań uregulowany jest Rozporządzeniem Wykonawczym Komisji (UE) 2017/543 z dnia 22 marca 2017 r. […] W celu ujednolicenia przekazywanych danych przewiduje się dwie możliwe opcje „mężczyzna”/”kobieta” i nie dopuszcza się danych nieustalonych.”
Stanowisko Prezesa GUS w sprawie małżeństw jednopłciowych
Podobnie nie budzi mojego zdziwienia pogląd Prezesa GUS w sprawie wpływu zagranicznych małżeństw jednopłciowych na deklarowany w spisie stan cywilny. Sprawa była dla mnie zresztą na tyle oczywista, że nie widziałem potrzeby jej poruszania w poprzednim tekście. Osoby pozostające w takich związkach jak najbardziej mogą zadeklarować że są żonaci/żonate lub zamężni/zamężne. Nie grozi im z tego tytułu żadna odpowiedzialność. W kwestii semantyki Prezes GUS wyjaśnia tak:
„W przypadku osób pozostających w jednopłciowych związkach małżeńskich zawartych za granicą udostępniony formularz spisowy nie blokuje możliwości określenia stanu cywilnego przez te osoby. […] Pomimo braku nazwy dla kategorii stanu cywilnego odpowiadającej sytuacji ww. osób, w formularzu spisowym mają one możliwość zaznaczenia odpowiedzi „żonaty/zamężna”, która będzie uznana przez statystykę publiczną za zgodną z prawdą. Tym samym nie może być ona podstawą do sformułowania i postawienia zarzutów z art. 56 ustawy o statystyce publicznej.
Jak więc należy rozumieć płeć w spisie powszechnym?
Dokładnie tak, jak pisałem już wcześniej. Płeć w spisie powszechnym jest płcią czysto prawną (metrykalną). Należy ją traktować tak samo jak oznaczenie płci w każdej innej sytuacji urzędowej. Jest to dana identyfikująca określną osobę, która nie przesądza o tożsamości płciowej.
Warto też dodać, że Prezes GUS ma rację twierdząc, że spis odbywa się na podstawie ustawy, przyjętej już w sierpniu 2019 roku. I to po konsultacjach społecznych prowadzonych w latach 2016-2017. Wtedy był czas, żeby ewentualnie forsować zebranie danych o tożsamości płciowej. Mam przy tym wątpliwości, czy każda osoba trans chciałaby takie dane rządowi podawać. Dałoby się ten problem wprawdzie obejść możliwością odmowy odpowiedzi na pytanie, tak jak to zrobiono w przypadku religii. Ale ponownie, czas na debatowanie czy i w jaki sposób o to pytać był kilka lat temu.
Trudno mieć więc do Prezesa GUS pretensje, że nie zbiera danych o tożsamości płciowej, których ustawa zbierać mu nie pozwala. Choć przepisy tej ustawy podlegają rzecz jasna wykładni, która może być z punktu widzenia praw człowieka lepsza lub gorsza, to jednak z pustego i Salomon nie naleje. Dlatego rzeczywistym adresatem zarzutów, które podniosły w tym zakresie organizacje pozarządowe i RPO, powinien być moim zdaniem raczej ustawodawca.
Dodaj komentarz